Rija Nagar, lễ hội đầu năm của người Chăm
Trải qua nhiều thăng trầm và biến cố lịch sử nên nước Champa cổ đã xác nhập nào nước Việt Nam. Nhưng không phải vìvậy mà nền văn hóa Chăm bị mai một, nó không những duy trì những tập tục, lễ hội riêng của mình mà còn hấp thu những tinh hoa của nền văn hóa khác làm cho nền văn hóa nơi đây càng độc đáo, đa dạng và có nhiều điều hấp dẫn, bí ẩn đối với du khách trong và ngoài nước.Người Chăm có rất nhiều các lễ hội khác nhau, ví dụ như lễ cầu mưa, lễ hội Kate,.. nhưng có lẽ lễ hội được chờ đợi trong năm nhất đó là lễ hội Rija Nagar.
Rija Nagar là lễ hội được tổ chức hàng năm vào tháng giêng Chăm lịch. Đây là một trong những lễ hội quan trọng nhất và mang đậm tín ngưỡng dân gian của người Chăm Bà la môn và Chăm Hồi giáo ở Ninh Thuận và Bình Thuận.
Lễ hội diễn ra trong một nhà lễ (kajang), chủ lễ là ông Ka-ing và thầy vỗ Maduen, ngoài ra còn có nghệ nhân đánh trống Gineng, thổi kèn Saranai. Nói đến nội dung lễ hội Rija Nagar, người Chăm có câu “ngày vào cúng gà – ngày ra cúng dê” hay “ngày vào cúng thần mới – ngày ra cúng thần cũ”.
Ngày thứ nhất
Ngày đầu của Rija Nagar là lễ cúng thần mới. Lễ vật cúng là bàn tổ gồm một thôn trầu, rượu, trứng cùng các món cúng như xôi, chuối, gà. Khi tiếng trống ngân lên, tiếng kèn Saranai réo rắt là lúc buổi lễ bắt đầu với điệu múa khoan thai của ông Ka-ing. Khi đó, thầy vỗ Maduen với chiếc trống Baranâng trên tay vừa vỗ vừa hát những bài thánh ca nói lên công trạng của các vị thần, đồng thời mời các ngài về dự lễ.
Ngày thứ hai
Ngày thứ hai là lễ cúng thần cũ. Trong ngày này, người ta sẽ làm một con dê, luộc lấy thịt thái nhỏ, nước luộc và xương dùng để làm canh dê. Vật cúng còn có mâm cơm lễ, canh gà, rượu, trầu, gạo nổ, xôi và hoa quả. Trong đó, vật cúng không thể thiếu đối với lễ Rija Nagar là quả lựu, tượng trưng cho chàng Lựu – Cei Dalim và bông điệp. Đây là vật cúng mang một ý niệm sâu xa mà người Chăm còn lưu truyền trong lễ hội dân gian cho đến hôm nay.
Những điệu múa khoan thai của ông Ka-ing, âm điệu réo rắt của Saranai, rộn ràng và bừng khởi của Gineng, hay những bài thánh ca hùng hồn đã làm nên một lễ hội Rija Nagar đặc sắc, cấu thành một nghi lễ tín ngưỡng dân gian của cộng đồng Chăm.
Đặc biệt nhất của lễ hội là điệu múa đạp lửa mà ông Ka-ing lên đồng như thể hiện tinh thần bất khuất, ý chí kiên cường của cộng đồng. Ông Ka-ing với chân trần nhảy múa đạp tắt ngọn lửa đang cháy còn mang ý nghĩa xua tan cái xấu xa, nắng hạn, đem không khí mát mẻ, mưa thuận gió hòa về cho dân làng cày cấy, mùa màng bội thu.
Lễ hội còn tái hiện sinh động không gian huyền sử của các vị anh hùng dân tộc bằng những điệu múa kết hợp với tiếng trống Gineng, như điệu Po Riyak – thần sóng biển hay điệu Po Tang Ahaok miêu tả cảnh chinh chiến giữa biển khơi. Có thể, những điệu múa ấy, sử tích ấy chỉ là hư cấu dân gian nhưng nó cho chúng ta một bài học về tinh thần bất khuất, kiên cường của cha ông.
Cho đến nay lễ hội Rija Nagar vẫn là một phần quan trọng trong chuỗi hệ thống tín ngưỡng đặc sắc của cộng đồng. Lễ hội mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, hướng mỗi người Chăm trở về với cội nguồn dân tộc, hoàn thiện cái đẹp – nhân bản con người trong cuộc sống hôm nay.